در روزهای منتهی به انتخابات دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی بار دیگر از «تحریم» صحبت می‌شود و طبعاً حملاتی به جریان اصلاحات انجام گرفته و می‌گیرد. در این یادداشت کوتاه می‌کوشم قدری درباره «تحریم» صحبت کنم.
تحریم لغتی فقهی است و سخن گفتن از آن کار مجتهدان است. این واژه در مقابل تحلیل قرار دارد؛ تحریم یعنی حرام کردن چیزی و تحلیل، یعنی حلال کردن آن. فی‌المثل در آیه ۲۷۵ سوره بقره در باب بیع و ربا می‌خوانیم، که خداوند بیع را حلال و ربا را حرام کرده است؛ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا. یا به‌عنوان مثال می‌بینیم مجتهدی با توجه به نظر کارشناسان، به دلیل عدم رؤیت فلس، ماهی اوزون برون را تحریم می‌کند و خوردن‌اش را حرام می‌خواند و برعکس، خوردن گوشت گوسفند را حلال اعلام می‌کند.
اما این تنها کاربرد «تحریم» نیست. این واژه علاوه بر فقه، در دو معنا به حوزه سیاست نیز ورود کرده است.
الف) حرام کردن امری برای خود،
ب) حرام کردن امری برای دیگران.
مثلاً زمانی امام خمینی گفت، «من دیگر روزنامه آیندگان را نمی‌خوانم». این جمله بدان معنا بود که وی آیندگان را بر خود تحریم کرده است اما اثر وضعی‌اش این بود که «آیندگان» برای مقلدین ایشان نیز حرام است. البته بعضی مقلدین فراتر رفتند و دفتر آن نشریه را تعطیل کردند. شخصیتی مانند امام خمینی زمانی که امری را تحریم می‌کرد، آثار وضعی بسیاری پدید می‌آمد اما این امر درباره افراد عادی صادق نیست. مثلاً چنانکه من بگویم از این به بعد خواندن روزنامه کیهان را بر خود حرام کرده‌ام، اثر وضعی پدید نمی‌آید؛ آنها که نمی‌خوانند به نخواندن‌شان ادامه می‌دهند و خوانندگان ثابت هم به خواندن‌شان ادامه می‌دهند و تیراژ نشریه حفظ می‌شود!
به همین سیاق می‌توان درباره تحریم انتخابات سخن گفت. اگر من به‌عنوان شهروندی عادی بگویم انتخابات را تحریم کرده‌ام، تحولی در جامعه پدید نمی‌آید. زیرا اکثریت جامعه تصمیم خود را برای شرکت یا عدم شرکت در انتخابات گرفته‌اند که شمه‌ای از آن را در نظرسنجی ایسپا مورخ (۲۹ و ۳۰ بهمن‌ماه ۱۳۹۸) مشاهده می‌کنیم. حتی می‌توانیم پا را فراتر بگذاریم؛ اگر سید محمد خاتمی انتخابات را تحریم کند، گمان نمی‌کنم در موقعیت کنونی اثر وضعی داشته باشد چون جامعه، به‌ویژه در بُعد سلبی، بنا به تجربه و تحلیل خود عمل می‌کند.
واژه تحریم را بعد از فقه و سیاست می‌توان در حوزه قانون پی گرفت. چنانکه می‌دانیم تاکنون تحریم کردن یا نکردن افعال جرم‌انگاری نشده است تا تحریم‌کننده/تحریم‌کنندگان مطابق با آن مستوجب کیفر باشند. از سوی دیگر، در قوانین موضوعه کشور نیز تحریم انتخابات جرم تلقی نشده چنانکه در قانون مجازات اسلامی می‌خوانیم، «هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می‌شود». لذا، اینکه فردی به صفت تحریم انتخابات کیفر شود، امری است خلاف قانون. البته ممکن است با استناد به عبارات مقام رهبری مبنی بر وجوب شرعی رأی دادن تحریم انتخابات توسط افراد جرم تلقی شود. در حالی که فتوای رهبری برای مقلدین ایشان لازم‌الاجراست؛ و البته چنانچه تبعیت نکردند، معصیت کرده‌اند و نه جرم، و فرق است میان معصیت و جرم.
سخن آخر؛ سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرده است «در برخی کشورها افراد وقتی پای صندوق‌ها[ی رأی] نروند، مجازات می‌شوند ولی در جمهوری اسلامی این‌طور نیست». اولاً ایشان باید کشور یا کشورهای مدنظرشان را اعلام کنند و ثانیاً بر پایه آمار نشان دهند افراد در کشورهای مزبور به دلیل تحریم انتخابات مجازات شده‌اند یا خیر؟ بله، در برخی نظام‌های سیاسی، مردم متکفل هزینه‌های شوراها و پارلمان هستند و به همین جهت مخارج انتخابات به تعداد نفوس سرشکن می‌شود و کسی که مشارکت نکند، باید جریمه یا سهم خود را بپردازد.